مراکز آموزشی در عهد ایلخانان و تیموریان با تکیه بر مدارس

با تأسیس حکومت ایلخانی در ایران، دگرگونی های چندی در زمینه های سیاسی و اجتماعی به وقوع پیوست که تا آن زمان بی سابقه بود. ایلخانان نامسلمان که اینک وارثان حکومت مسلمان و توسعه طلب خوارزمشاهیان شده بودند، فصل جدیدی در تحولات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی این سرزمین رقم زدند که آغاز نبرد بین اهل شمیشر و قلم بود، شیوه ای که ایرانیان در رویارویی با عناصر بیگانه همواره از آن بهره می جستند. ایلخانان در پرتو نیاز ها و ضرورت های سیاسی- اقتصادی و نیز ملاحظات اجتماعی و فرهنگی خاصی که در عرصه سیاست های داخلی و خارجی خود با آن مواجه بودند، ادارهء قلمرو خویش را به دولتمردان بزرگ ایرانی سپردند تا جایی که خانواده های اصیلی همچون جوینی و خواجه نصیرالدین طوسی با تسلط بر اندیشه های فاتحان، به رونق علم و تمدن و فرهنگ ایرانی- اسلامی در سایهء حمایت آنان پرداختند؛ همچنین این امر زمینه های توجه به حیات فرهنگی عصر ایلخانی را فراهم آورد. اسلام پذیری ایلخانان و به تبع آن پیروی نکردن از دستورات خشک یاسا به رونق و شکوفایی نسبی علم و فرهنگ کمک کرد. سلاطین ایلخانی با حمایت از علما و دانشمندان و به کارگیری مدارای اعتقادی، باعث رشد مراکز آموزشی همچون مدارس، مساجد و خانقاه ها در قلمرو حکومتی خویش شدند که از این روی کارکرد های آموزشی این مراکز حائز اهمیت است. در حد فاصل سقوط ایلخانان تا روی کار آمدن تیموریان یک دورهء ملوک الطوایفی در ایران حاکم شد که حکمرانان آن اگر چه در مسائل سیاسی و تحولات کشور نقش چندان مهمی ایفا نکرده اند اما به واسطهء توجه به علما و دانشمندان و رونق مدارس و مراکز آموزشی قابل اهمیت می نمایند. نظم و انسجامی که با قدرت گیری تیموریان در امور آشفته ایران حاصل شد و امنیتی که از این رهگذر به وجود آمد در مقایسه با عصر فترت، وضعیت متفاوتی را در تاریخ سیاسی- فرهنگی رقم زد. به ویژه دستاوردهای عصر تیموری از نظر تأثیری که در حوزه هنر بر جای گذاشت مهم است. توجه به سنت های ایرانی در قالب شعر و ادبیات حماسی، رونق مراکز علمی، رشد تاریخنگاری و شاهنامه نویسی و تحرک و پویایی تصوف، حاصل توجه شاهزادگان تیموری به ویژه شاهرخ، الغ بیگ و بایسنقر به علم و ادب و دانش است. این بزرگان اهتمام ویژه ای نسبت به این امور داشتند و عصر تیموری را از لحاظ پیشرفت فرهنگ و تمدن روشن تر از قرون قبل جلوه دادند. به همین جهت پژوهش حاضر با در نظر داشتن ساخت سیاسی و فرهنگی عصر ایلخانان و تیموریان به بررسی و تحلیل جایگاه و کارکرد مراکز آموزشی به ویژه مدارس در این دو برهه از تاریخ ایران می پردازد.